დღეისათვის ყბა-კბილთა სისტემის ნორმალური განვითარების, ძირითადი ნიშანი არის კბილების შეკვრის სახე – თანკბილვა. ყველაზე ხშირი და ოპტიმალურად ფუნქციური ვარიანტი არის ორთოგნათიული თანკბილვა, რომლის დროსაც ზედა კბილები ოდნავ გადმოკბილავენ ქვედებს, მიჩნეულია ნორმად.
იმისათვის, რომ განისაზღვროს რამდენად პროპორციულად და ჰარმონიულადაა განვითარებული ყბა-კბილთა სისტემა, ორთოდონტიაში შემუშავებულია სახის ნაწილების გამოკვლევის მეტრული სისტემა (დაფუძნებული გამოთვლებზე). სახის ესთეტიკის გამოკვლევებისას სარგებლობენ 3 საორიენტაციო სიბრტყით და სპეციალური ცეფალომეტრული წერტილებით.
გამოყოფენ თანკბილვის ფორმირების ხუთ ძირითად პერიოდს, თითოეული მათგანის არასწორ მიმდინარეობას, შეიძლება ყბა-კბილთა სისტემის ანომალიები მოჰყვეს.
- ახალშობილობის პერიოდი (დაბადებიდან 6 თვემდე);
- სარძევე თანკბილვის ჩამოყალიბების პერიოდი (6 თვიდან 3 წლამდე), ამ პერიოდში ხდება ყველა სარძევე კბილის ამოჭრა;
- ფორმირებული სარძევე თანკბილვის პერიოდი (3 დან 6 წლამდე). ამ პერიოდში ხდება ყბების ზრდა და მზადება მუდმივი კბილების ამოსაჭრელად;
- შერეული თანკბილვის პერიოდი (6 – 12 წელი), ხასიათდება ყბების აქტიური ზრდით და მუდმივი კბილების ამოჭრით;
- მუდმივი თანკბილვის ფორმირების პერიოდი (12-15 წელი), ამ პერიოდში ყველა დროებითი კბილი იცვლება მუდმივით.
ყბების ზრდისა და კბილების ამოჭრის დარღვევები შეიძლება სხვადასხვა დარღვევების მიზეზი გახდეს. მაგალითად: საჭრელების, ეშვების ან პრემოლარების არ არსებობა, მჭიდროდ დგომა საჭრელების არეში (თუკი ყბის განვითარება შენელდა, ხოლო მუდმივი კბილები ამოიჭრა დიდი ზომის) ან პირიქით – ტრემებისა და დიასთემების ჩამოყალიბება, კბილების დგომის ნორმიდან გადახრა ზედა ან ქვედა ყბაზე. საჭრელი კბილების მიერ ერთ-ერთი ყბის ზედმეტად გადმოკბილვა, ღია თანკბილვის ჩამოყალიბება, რომლის დროსაც საჭრელები საერთოდ არ ეხება ერთმანეთს.
არა სწორი თანკბილვა შეიძლება იყოს:
დისტალური – ზედმეტად განვითარებული ზედა ან განუვითარებელი ქვედა ყბა;
მედიალური – წინ წამოწეული ქვედა ყბა;
ღრმა – ზედა კბილები გადმოკბილავენ ქვედებს მათი სიგრძის ნახევარზე მეტს;
ღია – ზედა და ქვედა ყბის კბილების უმრავლესობა არაა შეხებაში;
ჯვარედინი – ზედა ან ქვედა კბილთა რკალის, ცალმხივი განუვითარებლობა.
დისტოპია – კბილები არ დგანან მათთვის განკუთვნილ ადგილზე.
დღეისათვის არასწორი თანკბილვის მიზეზებში, პირველი ადგილი უკავია გენეტიკურ ფაქტორს. ყბებისა და კბილების აგებულების თავისებურება მემკვიდრეობით გადაეცემათ შვილებს მშობლებისაგან.
მეორე ადგილზეა – გადატანილი ქრონიკული დაავადებები, რომლის დროსაც ხდება, ნორმალური ცხვირით სუნთქვის დარღვევა. ტუჩის, ენისა და ლოყების რბილი ქსოვილები უზრუნველყოფენ მზარდი ყბის ნორმალურ განვითარებას, ხოლო თუ პირი გამუდმებით ღიაა ეს პროცესი ირღვევა.
მავნე ჩვევები – თითის, ენის, ტუჩის წოვა, მატყუარას დიდხნიანი მოხმარებამ აგრეთვე შეიძლება მოახდინოს მავნე ზეგავლენა ყბებისა და კბილების ზრდასა და განვითარებაზე.
არასწორი თანკბილვა არა მარტო ესთეტიური დარღვევაა. ხშირად არასწორი თანკბილვა ხდება მიზეზი სუნთქვის, ყლაპვის, მიმიკისა და საუბრის ფუნქციის დარღვევისა. მან შეიძლება გამოიწვიოს ყელ-ყურის ორგანოების რიგი დაავადებები, გახშირებული მწვავე რესპირატორულ-ვირუსული დაავადებები, ოტიტი, ჰაიმორიტი, სინუსიტი, თავის ტკივილები, კუჭისა და სხვა დაავადებები. არასწორი ან არ არსებული თანკბილვისას საჭმლის გუნდა კუჭში ხვდება დაუღეჭავი და არ მუშავდება სათანადოდ. ამას კი მივყავართ შინაგანი ორგანოების დაზიანებამდე.
თანკბილვის ანომალიების მკურნალობა გვიანი არასოდესაა. მისი ჩატარება შესაძლებელია სანამ პირში გაქვთ კბილები. თუმცა უნდა გვახსოვდეს, რომ რაც დროულად მიმართავთ მკურნალობას შედეგიც დროული იქნება.
პედიატრების პრაქტიკაში, ბავშვები თითის წოვის მავნე ჩვევით ძალიან ხშირია. მისი გადაჩვევა საკმაო სირთულეებთანაა დაკავშირებული, ვინაიდან მის მიღმა შეიძლება იმალებოდეს: შიში, ემოციური პრობლემები, ბავშვისადმი არა საკმარისი ყურადღება და ა.შ. როგორც პრაქტიკიდან ჩანს საწყის კლასებში არსებული ბავშვების 20%, ჯერ კიდევ ვერ ელევა თითის წოვას. რაც უფრო დიდია ბავშვი, მით უფრო რთულია ამ დამღუპველი ჩვევის აღმოფხვრა. რაც გამოიხატება ყბა-კბილთა სისტემის დეფორმაციით. აქედან გამომდინარე ძალიან მნიშვნელოვანია დროულად მოხდეს ბავშვის გადაჩვევა ამ მავნე ჩვევისგან. მაგრამ ამისათვის ნამდვილად არაა საჭირო თითებზე წიწაკის წასმა და მითუმეტეს ბავშვის დაბმა ძილის დროს. ამისათვის არსებობს უფრო ჰუმანური და ცივილური მეთოდები, როგორიცაა პროფილაქტიკური ფირფიტა „სტოპი“, რომლის შესახებაც ზევით მოგახსენეთ ან მისი ანალოგი 4 წელს ზევით ბავშვებისათვის ვესტიბულარული ფირფიტა „მაპპი“, შემუშავებული გერმანელი ექიმების მიერ სპეციალურად ბავშვებისათვის ჰიპოალერგიული ელასტიური მასალისაგან. აჩვენეთ პატარას თუ როგორ უნდა მოითავსოს იგი პირში და მიეცით 1-2 საათით დღისით და და აუცილებლად დღის ან ღამის ძილის წინ. იგი ფსიქოლოგიურად ჩაანაცვლებს მისთვის თითს და ბავშვიც მალევე გადაეჩვევა ამ მავნე ჩვევას. თუ ზუსტად როგორი ფირფიტა გჭირდებათ ამაშ ექიმი-ორთოდონტი ან სტომატოლოგი დაგეხმარებათ. ძვირფასო მშობლებო გთხოვთ დაიხსომოთ, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია თანკბილვის დროული კორექცია. ყბა-კბილთა სისტემის განვითარების ნორმალიზება, ყველაზე მარტივად ბავშვის აქტიური ზრდის პროცესში ხდება – სარძევე თანკბილვაში და სარძევე კბილების ცვლის პერიოდში. სწორედ ამ დროს ხდება თანკბილვის ნორმალიზება მოზარდი ბავშვის ბიოლოგიური მექანიზმების ამოქმედებით.
ადამიანი ბუნებრივად სუნთქავს ცხვირით. ჩასუნთქვა და ამოსუნთქვა უნდა ხდებოდეს ცხვირის სასუნთქი გზების გავლით, სადაც ჰაერი იფილტრება და თბება. ხოლო თუ ესე არ ხდება, ასეთ შემთხვევაში ცხვირ-ხახაში ჩნდება სპეციფიური წანაზარდები ე.წ. „ადენოიდები“, რაც ართულებს ჰაერის თავისუფალ მოძრაობას ცხვირში. შედეგად ბავშვი გამუდმებით სუნთქავს პირით, ასეთი სუნთქვისას ორგანიზმი საჭირო ჟანგბადის მხოლოდ 15% ითვისებს და მუდმივად განიცდის ჟანგბადის უკმარისობას. რასაკვირველია ასეთი ბავშვები უფრო ხშირად ცივდებიან და ემართებათ რესპირატორული დაავადებები. ვინაიდან თავდაცვითი ფუნქციები, რომლებიც მოქმედებს ცხვირით სუნთქვისას არ მუშაობს პირით სუნთქვის პირობებში. პირით სუნთქვისას, ბავშვებში გარდაუვალია სახის ძვლების განუვითარებლობა, სახის პროპორციების დარღვევა და დეფორმაციები, რაც გარეგნულად ვლინდება თანკბილვის ანომალიით და კბილთა მჭიდრო დგომით. ასეთი ბავშვები ცხვირში ლაპარაკობენ (დუდღუნებენ) და იძულებით თავდახრილად ყოფნის გამო შეიძლება დაერღვეთ სხეულის ტანადობა. აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ ადენოიდები არაა პირველადი მიზეზი სუნთქვის დაარღვევისა, იგი მხოლოდ შედეგია, მას შემდეგ რაც ჰაერის მოძრაობა სასუნთქ გზებში წყდება. აი რატომაა აუცილებელი დროულად და სწორად უმკურნალოთ სურდოს ბავშვებში, რათა ავიცილოთ მისი გადასვლა ქრონიკულ ფორმაში.
ცხვირის წვეთების დანიშვნა არ გიშველით უკვე ჩამოყალიბებული პირით სუნთქვისას. თუ შეამჩნიეთ, რომ თქვენი პატარა სუნთქავს პირით (განსაკუთრებით ღამე!), თუ მას ადენოიდები აქვს, ან ახლახანს ამოკვეთეთ, მაგრამ იგი აგრძელებს პირით სუნთქვას, თქვენი ძირითადი მიზანია დაუყოვნებლივ აღადგინოთ ცხვირით სუნთქვა. ძირითადი ამოცანაა – გავათავისუფლოთ სასუნთქი გზები და გადავკეტოთ ჰაერის მიწოდება პირის ღრუში. ეტაპობრივად ცხვირით სუნთქვის აღდგენის ეფექტური საშუალებაა პრეორთოდონტიული ტრეინერი, რომელიც საკმარისია მხოლოდ ერთი საათი ვატაროთ დღისით და აუცილებლად ღამე, წინასწარ სისხლძარღვების შემავიწროვებლის ჩაწვეთებით.
ლოგოპედების მონაცემებით, ბოლო დროს გახშირდა, ბგერების ცუდად წარმომთქმელი ბავშვების რაოდენობა. გამართული საუბრის აღდგენა, მხოლოდ სპეციალური ვარჯიშებით ძალიან რთულია. საქმე იმაშია, რომ ლოგოპედის სავარჯიშოები მიმართულია პირის ღრუს ანატომიურ წარმონაქმნებს შორის სწორ ურთიერთობაზე. იმ დროს, როდესაც ვარჯიშები არა რეგულარულია, სწორი ბგერების წარმოქმნის პროცესი მიდის ძალიან ნელი ტემპებით. ჩვენ, ძვირფასო მშობლებო, არ გვაქვს საკმარისი დრო, რათა ვივარჯიშოთ შვილებთან ერთად. მაშ, როგორ ვასწავლოთ პატარას სწორად წარმოთქვას ბგერები?
ექიმი ფიზიოლოგები ერთხმად იუწყებიან, რომ მატყუარას წოვა აუცილებელია ქვედა ყბის კარგი ზრდა-განვითარებისათვის. ამერიკის პედიატრიის აკადემიის 7 წლიანმა გამოკვლევებმა დაამტკიცა, რომ ბავშვებში უეცარი სიკვდილის სინდრომის საშიშროების შემცირებაში, მატყუარა მნიშვნელოვან როლს თამაშობს. თუმცა მისი გამოყენება უნდა დავიწყოთ მხოლოდ მეოთხე კვირიდან. თუ ძილის დროს იგა პატარას უვარდება ნუ ეცდებით მის უკან დაბრუნებას. წლის შემდეგ მატყუარას გამოყენება არ არის სასურველი.
ამას გარდა ხელოვნურ კვებაზე მყოფ ბავშვებს, პირის კუნთებზე არ ადგებათ საჭირო დატვირთვა და წოვის რეფლექსი რჩება დაუკმაყოფილებელი, ასეთ შემთხვევაში მატყუარას გამოყენება ბავშვებისათვის ძალიან მნიშვნელოვანია. ვინაიდან ანვითარებს ენისა და ქვედა ყბის მამოძრავებელ კუნთებს. თუმცა, როგორც კი პატარას შეუსრულდება 6 თვე სასურველია ღრმა ძილის დროს გამოართვათ მატყუარა. რათა თავიდან ავიცილოთ მადეფორმირებელი მოქმედება – საქმე იმაშია, რომ მატყუარას მრგვალი ყელი ხელს უშლის ცენტრალური საჭრელი კბილების შეხებას. ამ მიზერულ, მაგრამ მუდმივი ზეწოლას შეუძლია ღია თანკბილვამდე მიგვიყვანოს, ასევე გამოიწვიოს ქვედა ყბის ზრდის შეჩერება.
დღეისათვის უკვე არსებობს მატყუარას პრინციპიალურად ახალი მოდელი, ”დენტისტარი”, რომელიც ორთოდონტიული დარღვევების თავიდან აცილების მიზნით შემუშავდა. მას აქვს განსაკუთრებულად თხელი ყელი და სპეციალური საფეხური საჭრელების სწორი შეხებისათვის. ახალი მატყუარა გამოდის 2 ზომის – ახალშობილების 9 თვემდე და პატარებისათვის უკვე ამოჭრილი კბილებით. დღეისათვის იგი წარმოადგენს ყველაზე ოპტიმალურ მოდელს ყბა-კბილთა სისტემის ანომალიების პროფილაქტიკისათვის.
ამ პერიოდში მშობლების ამოცანაა – მიეხმარონ საღეჭი რეფლექსის სრულყოფილად ჩამოყალიბებაში, ვინაიდან მასზეა დამოკიდებული შემდგომად საჭმლის მონელაბა და ჯანმრთელობაც რაღა თქმა უნდა. როგორც ცნობილია ფუნქცია განსაზღვრავს ფორმას და საკვებ რაციონში მაგარი საკვების უკმარისობა ხშირად იწვევს კბილთა მწკრივების შევიწროებას, მჭიდრო დგომას და შემდგომად უკვე მრავლობით კარიესს და პაროდონტის დაავადებების განვითარებას მუდმივ კბილებში. რათა დროულად ჩამოყალიბდეს ღეჭვითი რეფლექსი, აუცილებელია ბავშვის კვებას ნელ-ნელა დავამატოთ მაგარი საკვები, როგორც კი პატარას ამოეჭრება წინა კბილები, მას უკვე შეუძლია აიღოს კიტრის პატარა ნაჭერი და მოკბიჩოს. პირველი გვერდითი კბილების ამოჭრისას პატარ სწავლობს ღეჭვას. ამიტომ უმჯობესია კი არ გაუხეხოთ, არამედ მოუთუშოთ ბოსტნეული პატარა ნაჭრებად, რათა ღეჭვის ჩვევებმა ფეხი მოიკიდოს.
თუ თქვენს პირმშოს უჭირს მატყუარასთან განშორება, არაა აუცილებელი მდოგვით დაუწვათ პირი ან ძალით გამოგლიჯოთ საყვარელი ნივთი. არსებობს უფრო ჰუმანური მეთოდები, რათა გადავაჩვიოთ მატყუარის ან თითის წოვას. მშობლებში არსებობს ასეთი მოსაზრება: ”რომ შესაძლებელია მისი გამორთმევა, ნუ იტირებს ერთი-ორი დღე ბავშვი და გაჩერდება”. მაგრამ შესაძლებელია კი უემოციოდ უყურუთ, თუ როგორ ტირის წლამდელი ბავშვი? ბავშვის ფსიქოლოგია ძალიან ტრამვირებადია, მას ბავშვობიდან გაფრთხილება სჭირდება. თუ ზრდასრულ ადამიანს შეუძლია მოწევას გადაეჩვიოს ნებისყოფის გამოყენებით, პატარებს 5 წლამდე ჯერ არააქვთ ეს ნებისყოფა ჩამოყალიბებული. თუ თქვენ მას გამოართმევთ ამ სიამოვნებას, ყველანაირი ჩანაცვლების გარეშე, საბოლოოდ მხოლოდ ნერვულ აშლილობას და სხვა მავნე ჩვევას მიიღებთ. მაგ.: თითის წოვას რისი გადაჩვევაც უკვე ძალიან გაჭირდება.
